**

Payız etüdlərindən

Qəfildən parlayan şimşək

Qılıncını toprağa sancdı,

Ulduzlarla toxunmuş asiman

Zəhmli buludlarla qapandı.

Yağış şırıltıyla cumdu şəhərə,

Vurdu damları, ağacları,

Evə tələsən insanları.

Gecənin bu vaxtı küçədə qalmış insanlar

Pencəyin yaxasını qaldırıb,

Əllərini ciblərə dürtüb

Gölməçələr boyu şappıldar,

Şappıldar ayaqlarını,

Hiss etməz nə soyuğu, nə yaş çəkmələrini –

Tələsər,

Qaçar guruldayan şimşəyin,

Şırıldayan yağışın əlindən,

Görəsən,

Bu cür məşəqqətlə evə gəlib çatan insanları

Bir stəkan isti çay,

Bir təbəssümlü qadın gözləyirmi...

Payız nəğməsi

 

Gecələr külək

şəhərə pıçıldar nağıllarını,

Zaman

Avtomobil yollarında şütüyüb keçər.

Yuxuya gedən kömür qarğalar

Qaralmış parkda

Səsini kəsər.

Yolunu azmış quru yarpaqlar

Xışıldar,

Xışıldar tanqo ritmində,

Buludlardan qaçan Ay gizlənər

Çardaqlarda,

Ayı qabağına qatıb qovan buludlar

İlişib qalar

Küçə damarlarında.

Şəhərə payız gəlir asta addımlarla...

Faiq (İsmayılov). İynəboyu şeirlər

İynə boyu şeirlər yazıram,

misralarım quş balası kimi

yoluq-yoluq.

Misralarım şoranlıq otu kimi
qırıq-qırıq.

Bilmirəm oxuyan tapılacaq,
ya yox.

İynə boyu şeirlər yazıram.

Bəzən duzlusu olur,
bəzən duzsuzu.

Uğurlusu da olur,
uğursuzu da.

Oxusan da sağ ol,
oxumasan da.

**

Yarpaqsız ağaclar
Tunc heykəllərə bənzəyir…
Tunc heykəllərin qisməti
bir nöqtəymiş.
Bir nöqtədə nə qədər donasan,
qalasan,
bir nöqtəyə nə qədər boylanasan,
baxasan?..
Mənim ağaclara yazığım gəlir.

Günün əksi.

 Bazarda:

- Gəl, kasıb! Səni verənə şükür! Göbələyi Şəmkir şorundan ucuz elədim, gəl, al!!

*

- Ucuz bibər, istiot var! Həyat kimi acı istiot!

*

- Camaatlar, ucuz soğan burada! Camaatlar...

 

Marşal Makluen. "Medianın dərki" kitabından bir parça.

Marşal Makluen (1911 - 1980) Kanada filosofu, ədəbiyyatşünası və kulturoloqudur. O, 60-70-ci illərdə ABŞ-ın ictimai və intellektual  həyatında parlaq bir fiqur olmuşdur. Makluen  kütləvi kommunikasiyanın elektron vasitələrinin  ilk və ən əhəmiyyətli nəzəriyyəçisidir.

"Medianın dərki" kitabında M.Makluen yazır:

"Paradoksaldır ki, avtomatlaşma liberal təhsili icbari edir. Servomexanizmlərin elektrik dövrü qəfildən insanları əvvəlki maşın dövrünün mexaniki və xüsusiləşmiş köləliyindən azad edir. Maşın və avtomobil atı azad edərək, onu əyləncə sahəsinə keçirdiyi kimi, avtomatlaşma da insanlarla həmin şeyi edir. Biz dərhal azadolma təhlükəsi ilə üzbəüz qaldıq, bu təhlükə bizə lazım olan biliklərin müstəqil şəkildə tapılması üçün daxili bacarıqlarımızı və cəmiyyətin həyatında yaradıcı iştirakımızı sınağa çəkdi. Sanki tale insanları cəmiyyətdə sənətkar roluna çağırır".

Parçanı çevirdi: Sima

Hekayəm Hekayələr toplusunda

2021-ci il, aprel ayında VK sosial şəbəkəsində hekayə müsabiqəsi keçirilirdi. Rusca yazdığım bir hekayəm müsabiqədə iştirak etdi. Düzü, o müsabiqə, internetdə gəzişərkən, təsadüfən qarşıma çıxmışdı. 

Mən özümdə belə bir hal kəşf etmişəm: gərək qarşımda konkret məsələ və icra müddəti qoyula, o zaman bütün potensialımı səfərbər edib yazıram.

O müsabiqədə iştirak etmək bir də bu məqamla maraqlı idi ki, təşkilatçılar müəyyən şəkil təqdim edirdilər və iştirakçılar da o təsvirə rəğmən hekayə yazırdılar.

Həmin hekayəmi burda oxumaq olar: https://proza.ru/2021/06/03/1691 

Və həmin hekayəm bu topluda işıq üzü görəcək (müsabiqənin admini mənə kitabın elektron variantını hədiyyə edib).

Sədə (hekayəm)

 

Mən uşaq olanda, hər yay anam məni kəndə, nənəmin yanına göndərərdi. Kəndi sevirdim, çünki orada sərbəst idim, uşaqlarla oynayırdım, ağaclara çıxırdım, nə vaxt acsaydım, o vaxt da yemək yeyirdim, əksər halda da bir dilim isti təndir çörəyi və yetişmiş, dişlərimi qabığına batıran kimi, ətrafa şirəsini sıçradan pomidor ilə kifayətlənirdim.

Ramiz Rövşəndən bir şeir

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.
Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,
Bəlkə də, xoşbəxtik, xəbərimiz yox.
Aradan nə qədər il keçib görən,
Tanıya bilmədim, məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,
Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla!
“Ölmədim” deyirəm, nə bilim axı,
Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,
Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,
Nə mən indikiydim, nə sən indiki,
Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;
Bu ilin, bu ayın, bu günündəki,
Elə bu küçənin bu tinindəki
məni də, səni də öldürdük onda.

…Sağımız-solumuz adamla dolu,
Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.
Özündən xəbərsiz, ömründə min yol
Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına batan adamlar,
Bir də ki, qan hanı?
Qan axı yoxdu.
Hamı günahkardı dünyada, amma
Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,
Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.
Bəlkə bu dünyada on-on beş il yox,
Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib, nəsə
Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.
Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,
Minillik bir səhvə qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,
Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.
Bəlkə öz bətnində ögey analar
Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,
Taleyim başqaymış doğrudan elə.
O yoldan ötən qız, anamdı bəlkə,
Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə
görən sən nəsən?
Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.
Anamsan, bacımsan, nənəmsən, nəsən?!..
Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,
Çatmaz dadımıza, nə yol, nə körpü.
Ölüsən, dirisən, hər nəsən, dayan!
Dayan, heç olmasa əlindən öpüm…

Deyirsən: “Ölüyəm, ölünü öpmə..”
Əlimin içində, soyuyur əlin.
Deyirsən: “Sən Allah, əlimi öpmə,
əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir…

Yazı manyakları

Elektron kitab yükləməyə icazə verən xeyli Teleqram kanallarına abunə olmuşam.  Bu kanalların əksəriyyətində botlar - avtomatlaşmış axtarış sistemi işləyir: kitabın və ya müəllifin adını yazırsan, həmin adda xeyli kitab və ya həmin müəllifin İnternetdəki kitabları kanala yüklənir, bəyəndiyini seç, yükləyib oxu. Çox rahat və texnoloji baxımdan sürətli nəticə.

Amma məni maraqlandıran, təəccübə salan, valeh edən, mat qoyan bir məqam var - bir müəllifin yazdığı kitabların sayı.  Hər ay bir roman ortaya qoyan qrafomanlar xaric, ədəbi mühitdə və oxucular arasında müəyyən marağa səbəb olan yazarlar da çox məhsuldar kimi görünürlər. Doğrudanmı bu əsərlərin hamısını onlar özü yazır? Ya komandası var - hər kəs özünə aid hissəni yazır, sonra komanda rəhbəri (yazarın özü) o epizodları bir romanda birləşdirib, öz səsini qataraq, əsəri özününküləşdirir. Məsələn, Aleksandr Düma-atanın, Fransanın tarixi dövrləri və kralların, muşketyorların həyatından bəhs edən macəra romanları müəllifinin ədəbiyyat qulları vardı, bu adamlar romanın parçalarını yazır, sonra da Düma əsəri özününküləşdirərək, nəşr etdirirdi. Hal-hazırda A.Düma 500 romanın müəllifi hesab edilir!

Müasir ispan yazarı Karlos Ruis Safon (1964-2020) 61 kitab müəllifidir! Hər halda, axtarış sistemi bu rəqəmi verir. Lakin araşdıranda, görürsən ki, Safonun qələminə 9 kitab aiddir, qalanları - rus, ingilis, bolqar, ukrayna və s. dillərə tərcümələrdir. Yaxud yapon yazarı Xaruki Murakami (1949), ona aid edilən 116 kitabdan  o, 35 kitabın müəllifidir, qalanları - başqa dillərə tərcümələrdir.

Lakin, ədəbiyyat tarixinə dərin nəzər salsaq, görərik ki, məhsuldar yazarlar az deyil. 

İspan dramaturqu Lope de Veqa (400 dram əsəri), Amerika fantastı Ayzek Azimov (500 əsər),  fransız detektiv yazarı Jorj Simenon (500 əsər)... 

Rus yazıçılarından Qoqol 30 əsərin, Dostoyevski 33 əsrin, Tolstoy 150-dən artıq əsərin müəllifidir.

İnternetdən öyrəndim ki, Amerika yazarı Reyçel Aaron hər gün 10 min sözlük mətn yazır! İngilis qadın yazarı Barbara Kartlend bir il ərzində 23 roman yazaraq, Ginnesin rekordlar kitabına düşüb! İspan qadın yazarı Korin Telyado 60 illik yaradıcılığı ərzində 4 min roman və hekayə yazaraq, 1994-cü ildən Ginnesin rekordlar kitabındadır!

Onlar bu məhsuldarlığa necə nail olurlar? Əgər gecə-gündüz yazırlarsa, nəyin, hansı pulun, qazancın hesabına yaşayırlar - doğrudanmı, qonorarları o qədər yüksəkdir ki, bütün ömrü məhz yazarlığa sərf edə bilirlər?

Sima

Rey Bredberi (Amerika fantastı) yazı haqqında

"Mən, görkəmli fransız rəngkarları kimi yazıram, onlar kimi nöqtələrdən bütöv bir mənzərə yaradıram.

Əsər yazarkən, hələ bütövü görmürsən, fikrində yalnız nöqtə qismində epizodlardır. Əvvəlcə ayrı ayrı nöqtələri yerləşdirirsən, sonra daha birini qoyursan, daha birini... Bir də görürsən ki, nöqtələr bütöv bir mənzərə yaradıb, özün özünə deyirsən ki, əcəba, nə gözəl iş yaratdın!

Halbuki hər şey ilk nöqtədən başlamışdı.

"Zəncirotu şərabı" da beləcə nöqtələrdən yazılıb. Əvvəlcə amerikan evlərinin artırmalarına dair qısa bir esse yazdım. İkinci nöqtə zəncirotu şərabının hazırlanma qaydası idi. Babam onu bir jurnaldan kəsib götürmüşdü. Sonrakı nöqtələr  atəş-fişəng, çərpələngin uçuşu, nə bilim, Xellouin, kənddəki dəfn mərasimi idi. Bu ayrı-ayrı nöqtələr əsəri tədricən doldurdu, və bir gözəl gün gördüm ki, artıq tam bir roman yazmışam!"

Ümid Nəccarinin tərcüməsində Füruğ Fərruxzaddan (İran) bir şeir

 

Bir payız olaydım kaş,

payız təki həzin və sönük.

Arzu yarpaqlarım bir-bir saralmış,

Gözlərimin günəşi soyuq,

Sinəmin göyü dərddən dolu...

Birdən kədər fırtınası salaydı canıma caynağını

Göz yaşlarım yağmur kimi rəngləyərdi ətəyimi.

Ah... nə gözəldir,

əgər payız olsaydım...

Sevinc Elsevərdən bir şeir. Qarışqalar

 

Kədərli evlərə

hücum çəkər qarışqalar,

kədərli və yoxsul evləri işğal edərlər.

Kədərli uşaqların şəkərlərinə daraşarlar

tənha və yorğun qocaların

sandığına doluşarlar.

Xəstələrin yuxusuna

unudulmuş ölülərin,

qəriblərin məzarına

yığışarlar.

Şirini sevməkləri yalandır

dərdi, acını axtarıb taparlar hər yerdə qarışqalar...

Günün əksi

 "Neftçilər"dən gəlirdim. İnsanlar laqeyd halda dükanlar arasında gedirdilər, hərənin öz dərdi-səri vardı. Arxamdan bir səs eşitdim:

- Bura haradır? Mən bazara getməliyəm! Haradır, deyin də!

Arxama dönüb baxdım - bazara getmək istəyən ağbaş qoca kişinin gözündə qara eynək, əlində kor çubuğu vardı. Kişi qamətini düz saxlamağa çalışaraq, əlindəki çubuqla asfaltı döyəcləyə-döyəcləyə irəliləyirdi.

- Bazar uzaqdadır, piyada gedə bilməyəcəksiniz, - dedim.

- Avtobusla gedərəm! - Hər ikimiz yolumuza davam edə-edə danışırdıq, mən bir az irəlidə, kişiyə tərəf yarıdönmüş halda, kişi - məndən arxada, inamlı addımlarla.

- Avtobusa minmək üçün gərək metro keçidiylə yolun o biri tərəfinə keçəsiniz.

- Metroda nə işim var! Yolun üstü ilə keçəcəm!

- Necə keçərsiz? Maşın sizi vuracaq!

- Cəhənnəmə vursun! Bəlkə canım bu həyatdan qurtardı! İki faiz görürəm, lənətə gəlmiş həkimlər məni kor etdi!

Kişi çubuğunu yerə vura-vura gedirdi...

Müşahidə etdi: Sima

Tərcüməm. Patrik Züskind. Qumru (davamı)

 

Günün ikinci yarısını İonatan dərd və qəzəb içində keçirtdi.  O, bankın qarşısında, ən yuxarı pillədə, sütuna yaxın yerdə dayanmışdı, amma sütuna söykənmirdi, zəifliyinə tabe olmaq istəmirdi.  Sütuna söykənmək çətin idi, bunun üçün gərək əllərini arxada cütləyəsən, bu da mümkün deyildi, çünki İonatanın sol əli deşikli budundan aşağı sallanıb deşiyi gizlədirdi. Müvazinətini saxlamaq üçün o, ayaqlarını çox aralı açmışdı, gənc mühafizəçilərin duruşu kimi nifrət etdiyi şəkildə dayanmalı olmuşdu. Hiss etdi ki, onurğası əyilir, dik və sərbəst saxladığı boynu isə çiyinləri arasına düşür, başı papaqla bərabər aşağı enir və günlük altından baxışı qəzəbli və şübhəli görünür, üzündə digər gözətçilərdə nifrət etdiyi qaraqabaq ifadə yaranır. İonatana elə gəlirdi ki, şikəstdir, gözətçiyə karikaturadır, özünün təhrif olunmuş təsviridir. O, bu saat özünə nifrət edirdi. Özü-özünə nifrəti elə aşıb-daşırdı ki, dərisindən çıxmağa hazır idi, çünki hər yeri qaşınırdı, dərisinin hər məsaməsindən tər axırdı, geyimi bədəninə ikinci dəri kimi yapışırdı. Geyimin bədənə yapışmadığı yerdə də, dəri ilə paltarı arasında bir az hava olan yerlərdə: baldırlarında, qoltuq altında, hülqumunun altındakı çökəklikdə...dəhşətli qaşınma vardı, çünki tər iri damlalarla çökəklikdən axırdı, məhz buranı İonatan qaşımaq istəmirdi, özünə yüngüllük gətirmək istəmirdi, çünki bu, onun ümumi dərdinə kömək edə bilməyəcəkdi, əksinə, gülünc vəziyyətə salacaqdı. İndi İonatan dərd çəkmək istəyirdi. Nə qədər dərdi böyük olsaydı, daha yaxşı idi. Dərd onun nifrətini və qəzəbini gücləndirirdi və onlara bəraət qazandırırdı, eyni zamanda nifrət və qəzəb dərdini artırırdı, çünki onlar qanı həyəcanlandırır və dəridən yeni tər dalğalarını sıxışdırıb çıxarırdı. İonatanın üzü islanmışdı, çənəsindən və saçlarından tər damırdı, papağının kənarı şişmiş alnını kəsirdi. Lakin o, bir anlıq da papağı çıxartmaq istəmirdi. Papaq buxar qazanının qapağı kimi, İonatanın başında qalmalı, başı partlayana qədər dəmir halqa kimi gicgahlarını sıxmalıdır. İztirablarını azaltmaq üçün heç nə etmək istəmirdi. O, tərpənməz halda saatlarla dayandı. Yalnız hiss edirdi ki, onurğası, çiyinləri, boynu və başı necə əyilir, bədəni iyrənc  şəkildə necə bükülür.

Tərcüməm. Patrik Züskind. Qumru (davamı)

 

Düz saat 8-15-də İonatan bankda peyda oldu, - direktor müavini müsyö Vilman və baş xəzinədar madam Rokdan beş dəqiqə əvvəl. Onlar əsas portalı birgə açdılar: İonatan açılıb-yığılan xarici barmaqlığı, madam Rok – xarici zirehli şüşə qapını, müsyö Vilman – daxili zirehli şüşə qapını. Sonra İonatan və müsyö Vilman  siqnal sistemini söndürdülər, İonatan və madam Rok zirzəmi mərtəbəsinin odadavamlı ikiqat qapısını açdılar, madam Rok və müsyö Vilman zirzəmiyə düşüb bir-birini əvəz edən açarlarla saxlanc yerini açdılar. Ayaqyolu yanındakı  tikilidə çamadanı, çətiri və qış paltosunu artıq gizlətmiş İonatan daxili zirehli şüşə qapının yanında dayanıb işə gələn işçiləri  içəri buraxırdı, iki düyməni növbə ilə basırdı, onlardan biri avtomatik şəkildə xarici, o birisi isə daxili zirehli şüşə qapını açırdı. 8-45-də bütün işçilər gəlmişdilər, hər kəs pəncərə önündə, kassa zalında və ya kabinetlərdəki iş yerində idi, İonatan bankdan çıxıb əsas portalın qarşısındakı mərmər pillələrdə öz yerini tutdu. Onun əsas işi elə bu idi.  

Tərcüməm. Patrik Züskind. Qumru (davamı)

 

Pillələri düşə-düşə İonatan sakitləşirdi. Üçüncü mərtəbənin meydançasında, tər axıda-axıda birdən ağlına gəldi ki, hələ də əynində qış paltosu, şərf və içi tüklü çəkmələr var. İstənilən an aşağıdakı bahalı mənzillərdən bazarlıq etməyə gedən xidmətçi qadın, və ya boş şərab şüşələrini pilləkənə düzməyi sevən müsyö Riqo, və ya madam Lassalın özü çıxa bilərdi, madam çox tez yuxudan oyanır, yəqin indi oyaqdır, bütün mərtəbə onun səhər qəhvəsinin şirnikdirici ətri ilə dolmuşdur... Birdən madam Lassal mətbəx qapısını açıb pilləkəndə  qəribə qış geyimindəki İonatanı gördü? Amma indi axı avqust ayıdır, günəş adamı yandırır... O zaman İonatan madam Lassala nəsə izah etməliydi. Yalan deməliydi, amma nə desin? İonatanın indiki görünüşünə ağlabatan izah yoxdu. Elə biləcəklər ki, o dəli olub. Bəlkə də həqiqətən dəli olmuşdu.

Tərcüməm. Patrik Züskind. Qumru

 

İonatan Noeli yeknəsək həyatdan qoparan qəza - qumru əhvalatı baş verəndə, onun yaşı əllini keçmişdi, son iyirmi ilini o, tamamilə hadisələrsiz yaşamışdı, və ağlına da gətirmirdi ki, ölümdən başqa onun həyatında maraqlı nəsə baş verə. Bu cür həyatdan Noel  məmnun idi, o, hadisələrə nifrət edirdi, çünki bu zaman daxili tarazlıq pozulur və həyat hərc-mərcliklə dolurdu.

Çarlz Bukovski. Faktotum

 "İnsana ümiddən başqa bir şey lazım deyil. Ümidini itirəndə, mərdliyini itirirsən, qolların yanına düşür. Xatırlayıram, Nyu-Orleanda  yaşayarkən, elə olurdu ki, bir neçə həftə ərzində yalnız iki ədəd ucuz  karamel ilə qidalanırdım ki, heç yerdə işləməyim və yazılarımı yazım. Bədbəxtlikdən, aclıq hissi yaradıcılığa dəstək olmur, əksinə, mane olur. İnsan ruhunun kökü mədəsindədir. Dahiyanə əsər yalnız ləzzətli bifşteks yeyib, üstündən bir pint əla viski içəndən sonra yaranır. Ucuz konfet yeməklə maraqlı heç nə yazmaq olmaz. Ac sənətkar haqqında mif ağ yalandır.  Və dərk edəndə ki, ətrafındakı hər şey  yalandır, müdrikləşirsən və çevrəndəki insanları doğrayıb tökməyə başlayırsan..."

Çevirdi: Sima

Güllələrin nəsli (davamı)

Ədəbiyyatda itirilmiş nəslin üç divi, möhtəşəm nümayəndəsi kimlərdir?

Erix Mariya Remark (1898-1970), "Qərb cəbhəsində yenilik yoxdur (1928). Remark 1916-17-ci illərin bir neçə ayı ərzində müharibədə vuruşmuş, ayağından, qolundan və boynundan qəlpə yaraları almışdı. Remark müharibənin dəhşətini "bu kitab müharibənin məhv etdiyi nəsil haqqındadır, hətta sağ qalanlar da ölmüşlər" fikri ilə təsvir edir. Gənc qəhrəman müharibənin birbaşa iştirakçısı kimi, mənəvi tənəzzülə uğrayır və deyir ki, "biz daha gənc deyilik. Özümüzdən qaçırıq. Həyatdan qaçırıq. 18 yaşımızda dünyanı və həyatı sevməyə başlarkən, onları güllə-baran etməyə məcbur olduq. İlk mərmi düz ürəyimizdən vurdu. Biz artıq tərəqqiyə inanmırıq. Biz müharibəyə inanırıq".

Ana qucağından qoparılmış gənclər birbaşa səngərlərə gömülürlər, siçovullar, bit basma, qaz hücumları, irinləyən üfunətqoxulu yaralar, ölümlər, ölümlər... Cəmiyyət isə elə bilir ki, Qərb cəbhəsində sakitlikdir, yenilik yoxdur...

İtirilmiş nəslin faciəsi ondadır ki, bu nəsil üçün həyat yalnız döyüşdə məna kəsb edir. Sivil həyat, müharibəsiz gündəm qəhrəmanlar üçün yaddır, düşməndir. Dünən əlindəki silahla özünü dəyərli hesab edən gənc, silahsız dinc həyatda lazımsız bir əşya kimi özünü duyur. Və cəmiyyətdə özünə yer tapmadığına görə həyatın dibinə, mənəvi uçuruma yuvarlanır. Döyüşmüş gənclə burnuna barıt iyi dəyməmiş gənc arasında dərin ziddiyyət vardır, dünənki əsgər bu günkü həyatdan təpiklənib kənara atılmışdır.

Zamanla bu qəhrəmanlar öz həyatlarının nə qədər dəyərli olduğunu anlayırlar. Həyatın mənası onlar üçün sevgidə, yeməkdə, yəni gedonist həzlərdədir. Bunu F.S.Fitceraldın "Möhtəşəm Getsbi" romanında aydın görürük.

Güllələrin nəsli

 

XX əsrin əvvəllərində Avropa və Amerika ədəbiyyatında "itirilmiş nəsil" anlayışı formalaşır. Bu nəsil güllələrin məhv etdiyi nəsildir. Bu nəsil müharibənin məngənəsində sııxılmış, mənən çarmıxa çəkilmiş və sındırılmış nəsildir.

Ədəbiyyata itirilmiş nəslin qəhrəmanlarını gətirmiş üç div illərdir ki, araşdırmaçıların diqqəti mərkəzindədir. Bu divlər kimlərdir? İtirilmiş nəslin hansı xüsusiyyətləri vardır? Mövzuyla əlaqəli suallara cavab tapmağa çalışaq.

İtirilmiş nəsil anlayışını ədəbiyyata tənqidçi, ədəbi cərəyana böyük təsir göstərmiş Amerika yazarı Gertruda Stayn gətirmişdir. O, təsadüfən bir baqqalçının sözlərini eşidir və onları itirilmiş nəslə aid edir: "Hamınız itirilmiş nəsilsiniz, müharibədə iştirak etmiş bütün gənclər belədir, heç nəyə hörmət etmirsiniz, axırda əyyaş olacaqsınız".

İtirilmiş nəsil konkret dövrün konkret insanlarıdır. İki dünya müharibəsi aralığında yaranan, yaşayan və özünü cəmiyyətdə tapmayan insanlar, itirilmiş nəsildir. Bu nəsil Birinci dünya müharibəsində iştirak edənlərdir - müharibə başlananda onlar çox gənc, təcrübəsiz və romantik ideallarla dolu xəyalçılar idilərsə, tez bir zamanda dünyaları darmadağın edilmiş, müharibənin bütün dəhşətlərini görmüş, həyatın mənasını itirmiş qatı pessimistlərdir.

İtirilmiş nəslin ədəbiyyatı modernist ədəbiyyatdır. Modernizm insan şəxsiyyətinin məğzini ifadə etməyə çalışırdı. İnsanın içi nə ilə doludur, və o, gerçəklikdə nə görür, nə ilə rastlaşır...

Bu qəhrəmanlar dərin psixoloji travmalar yaşamış insanlardır. Onlar, demək olar ki, uşaqkən (18 yaş nədir ki) müharibə meydanına atılırlar və  qısa müddətdə  ölkələrin siyasi iradəsini yerinə yetirən hərbi qatillərə çevrilirlər.

Bu zaman insan şəxsiyyəti dərin mənəvi sarsıntı keçirir - axı bu gənclərin hər birinin arzusu, istəkləri, ümidləri vardı! Lakin müharibə hər şeyi darmadağın etdi.

Remark yazıb ki, "keçmiş, ölü gözlərini bərəldir". Müharibənin azğınlıqları daim qəhrəmanları müşayət edir, qəhrəmanlar keçmişi unutmaq istəsələr də, keçmiş onlardan elə bərk yapışıb ki...

Stanislav Lem (Polşa). Daranmamış fikirlər.

 

Bütün ağızlar bağlı olduğu halda da, sual açıq qalır.

*

Cəllad adətən ədalət maskasında çıxış edir.

* 

Əqli məhdudiyyət genişlənir!

*

İnsanın maşınlardan üstünlüyü ondadır ki, insan özü özünü sata bilir.

* 

Dünyanın bütün qandalları bir zənciri yaradır.

* 

Tarixin güzgüsü insanları deformasiya edir.

*

Mizantropları sevmirəm, ona görə insanlardan qaçıram.

*

Zaman adamyeyəndir.

*

Kimsə başqalarından bir baş üstündür. Və o başı kəsirlər.

*

Cahillərin öz təhsilləri ilə öyünməsi bədbəxtlikdir.

*

Kim dilini idarə edə bilirsə, susur.

*

Özünüz öyrənin, gözləməyin ki, həyat sizi öyrətsin.

*

Qurdla bir xəndəkdə olanda, ona etinasız yanaşma.

*

Geniş üfüqlər dar çevrələrdə açılır.

*

Gözünü qiyib dünyaya baxmaqla göz yaşlarını gizlətmək olar.

*

Azadlığın sərhədləri olmalıdır.

* 

Hər şey insanın əlindədir! Ona görə əllərinizi tez-tez yuyun.

*

Çox qorxuludur - güclünün zəif yerləri.

Çevirdi: Sima

Poeziya terapiya kimi, və ya şeirlə şəfa

Psixoterapiyada yeni istiqamət inkişaf etməkdədir - şeirlə müalicə, poeziya ilə terapiya, qısaca, poeziterapi.

Hələ qədim zamanlardan ritmin insanın əhvalına təsiri qeyd olunmuşdur. Aristotel qafiyəli nitqin insanın psixikasına müsbət təsirini bilirdi.

Şamanların, dərvişlərin rəqsi, zərb alətlərinin səsi və ritual mahnılar insanı trans halına salır və sağlamlaşdırır. Bu şəfalı təsirlərin sırasında poeziyanın məxsusi yeri vardır.

Poeziya, şeir mantra və ya dua kimi səslənərək, insanı valeh edir, onun daxili gücünü artırır. Bəyəndiyin şeirləri müntəzəm oxumaqla psixoloji gərginlik, stresli hallar azalır, bədənin tonusu yüksəlir.

Əlbəttə, poeziya terapiyası hər kəs üçün deyildir. Şeirdən başı çıxmayan, sözün ləzzətini və lirik qəhrəmanı duymayan kəslər üçün nə şeir, nə poeziya...

Alman neyrobioloqu Ernst Pöppel təyin edib ki, insan şeirləri dinləyərkən, onun beyni ritmə və avaza aludə olur və yüngül hipnotik effekt yaranır. Məhz bu effekti biz laylay oxuyarkən, görürük. Sadə melodiyaya malik meyxanaların, həmçinin dərviş zikrlərinin də təkrarlara görə hipnotik təsiri vardır.

Bəzi insanlar hiss etdikləri emosiyanı sözlə ifadə edə bilmirlər. İçlərində nəsə neqativ var, yumaq kimi yığılıb əzab verir, amma o hissi ifadə edə bilmir. Bu zaman insanın çəkdiyi iztirablara mənaca yaxın olan şeirlərdən oxumaq şəfaverici effekt göstərir. Eyni şeiri şən əhvalda, və kədərli anda oxusan, fərqli duyğuların olacaqdır.

Poeziya terapiyasında şeirlər səsli oxunmalıdır. Bu zaman insanın sensor orqanları birgə fəaliyyətdə olur.

Baxın, Cəfər Cabbarlıdan  ruhu sarsıdan gözəl bir qəzəli səsli oxumağın nə böyük həzzi vardır!

***

Gördüm üzünü, bağçada laləm yada düşdü;

Əmdim ləbini bal kimi, ağzım dada düşdü.

Bir lalə yetişmişdi bu viranə çəməndə.

Bad əsdi, xəzan vurdu da, laləm bada düşdü.

Bir qönçə yetirdim, bəzədim, nazını çəkdim;

Aldı fələk əldən onu, yarım yada düşdü.

Bənd oldu könül bir gülə, səs tutdu mahalı; 

Guya ki, bu dünyada qan oldu, qada düşdü.

Söz verdi, sözün tutmadı, and içdi, unutdu;

Bəlkə, deyirəm yar usanıb innada düşdü?

Bəxt onda ki paylandı bizə çatmadı payə,

Dünyada o bədbəxt də bizim bərbada düşdü.

Bir ovçu kimi göldə gözəl bir sona vurdum,

Çaldı qanadın göydə, gedib dəryada düşdü.

qaynaq: Azərbaycan qəzəlləri. Bakı, 1991, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.

Mətnin dərkli oxusu

Dərkli oxu nədir və nə üçün əhəmiyyətlidir? Mətnlərin dərkli oxusu uşaqlıqdan öyrədilən və öyrənilən əhəmiyyətli bir bacarıqdır, təəssüf ki, hal-hazırda məktəblərdə buna fikir verilmir və öyrədilmir.

Dərkli oxu:

- nə üçün kitab (mətn) oxuduğumuzu anlamağa kömək edir.

- tənqidi təfəkkürü və anlamanı inkişaf etdirir.

- öyrənmədə ən əsas analitik alətlərdən hesab edilir.

- informasiya ilə dolub-daşan müasir dünyada yaşamağa kömək edir.  

Sadəcə kitab oxuyanla dərkli oxuyanın fərqinə baxaq:

Sadəcə oxuyan kitabı bir dəfə oxuyur, dərkli oxuyan - təkrar oxuyur, çünki mətn ona estetik zövqdən əlavə mənəvi, fəlsəfi, psixoloji nələrsə verir;

Sadəcə kitab oxuyan oxu zamanı dalğındır, dərkli oxuyan bütün diqqətini mətndə cəmləyir;

Sadəcə kitab oxuyan mətni olduğu kimi anlayır, dərkli oxuyan suallar verir, alt qatdakı mənanı anlamağa çalışır;

Sadəcə kitab oxuyan mətnin sintaksis xüsusiyyətlərinə fikir vermir, dərkli oxuyan isə mətnin leksikasına, sintaksisinə, quruluşuna və digər özəlliklərinə fikir verir;

Sadəcə kitab oxuyan vaxt öldürür, səthi oxuyur və oxuduğunu tez yaddan çıxarır, dərkli oxuyan isə mətndə dərin mənanı anlayır və o mənanı axtarır, kitabın məzmunu onun üçün əsil xəzinədir.

Xanım İsmayılqızı. Sözgəlişi (aforizmlər)

Günah edərkən vicdan qaçqındır.

*

Düşəndə də əldən düşəsən, gözdən yox.

*

Əlimiz çatmayanlara doğru qaçarkən, əlimizdə olanları da itiririk.

*

Həyatımızın havasına oynaya-oynaya rəqqasa çevrilirik.

*

Dərinə gedəndə havasızlıqdan, dayazda olanda mənasızlıqdan boğuluruq.

*

Əl uzada bilmirsənsə, ayaqlarını yığışdır.

*

Sarsılan insan yaralı quşdan məkansızdır. Quş yerə çırpılar, insan  - içinə.

*

Üzümüzdən çox səsimiz özümüzə oxşayır.

*

Gözü doymayanın, ruhu acından ölər.

*

Azadlığın ən iyrənc formasını sərxoş adam yaşayır.

*

Adamlardan zəhərlənəndə, ürəyin bulanması uzun çəkir.

*

Xatirənin kölgəsində sərinlik yox...

*

Doğulandan ölənədək bir nəğmədir hər adam...

*

Hər şey görünmədiyi kimidir.

*

Yuxular Tanrının tapmacasıdır.

*

Bu "olmazlar" olmasa, olmaz olaylar olar.

Ədəbiyyat qəzeti, 9 aprel 2022.

Şeir dəftərçəmdən. Sənə deyiləsi o qədər sözüm var

 

Sənə deyiləsi o qədər sözüm var –

Səhərəcən

Yorulmadan

Nəfəs-nəfəsə

Dərdləşərdim...

Dibçəkdə gül açmış  

Ətirşahla danışıram, səni düşünərək.

Yağış yağanda,

Külək əsəndə,

Ekranda gündəlik hadisələr

Bir-birini əvəzləyəndə

Səni bölüşürəm,

Sənlə bölüşürəm.

Darıxmağımda,

Oxuduqlarımda,

Görüb-eşitdiklərimidə sən varsan.

Günlərimi bir ovuca yığıb

Sənə gətirirəm -

Ağrılıdır sənsizlik.

Sima

Şeir dəftərçəmdən. Yağışlı bir gündə

 

Yağışlı bir gündə

Səma boz,

Şəhər boş,

Yeraltı keçid - alaqaranlıq.

Düşdüm pillələri

Yorğun addımlarla,

Üzümə çırpılmış damlalarla.

 

Keçiddə burulan mülayim külək

Bədənimə sarılır.

Akkordeon minorla ağlayır –

Vals keçiddə fırlanır,

Yeraltından keçən tək-tük adamlar

Valsin həzin notları altında  

Biganəli addımlayır.

 

Solğun bənizli,

Tutqungözlü  

Cavan oğlan nimdaş dizlərindəki

Köhnə akkordeonu sinəsinə sıxıb

Vals çalır,

La-lalala-lala-la...

Miskin həyatına etiraz edərək

Notlarda xəyallarını canlandırır... 

La-lalala-lala-la...

Sima, 2022

Fəzail İsmayıl Böyükkişidən bir şeir.

 Atam üçün bir qəpik də gərəklidir,

Mənalıdır.

Atam gəldi bircə gecə qala bildi

Bunu bizim gen Bakıda

Qəhqəhəli şən Bakıda

Bir dar daxma,

Bir yatacaq,

Bir də dördcə bala bildi...

Atam getdi...

Amma bilmirəm, niyə, nədən?

Sizdən nə danım, nə gizlədim mən?

Qabarlı əllər tikən

Adam deyə haray çəkən

Üzü bərk - bəzəkli

İçi tər-təzəkli

Saraylara söymədi getdi.

Nə yaxşı ki, alçaqların

Qapısını döymədi getdi...

@pdfkitabs

P.S. Şairdən bir sitat: "5-6 yaşımdan şeir yazmağa başladım, bir də gördüm 62 yaşımdı, və mənə əzab və zillətdən başqa heç nə qalmadı..."

Almas Ildırım. O mənimdir əzəldən.

 Əsmə, ey sabah yeli, böylə müхalif əsmə, 

Tеllərini pоzduğun o sevdalı yar mənim. 

Söz vеrdim gələcəyəm, gəl də, yolumu kəsmə, 

O göy dəniz, yaşıl dağ, o güllü diyar mənim. 

Könlüm alov saçarkən vulkan kimi dərindən, 

Nə qоrxum bir yolsuzun, imansızın birindən. 

Bir ah çəksəm çalxanar, dağlar qopar yerindən, 

Tariхlərdən ün almış bir şöhrətim var mənim. 

Kim kеçər dünyaları məst edən o gözəldən? 

Mən оnun öz yarıyam, о mənimdir əzəldən, 

Yolunda döyüşürəm, vaz keçməm bu əməldən, 

Ya o mənim olacaq, ya qanlı məzar mənim.

@pdf_kitablar 

Çağdaş Azərbaycan poeziyası. Cəlil Cavanşir. Məni ağlatmaq asandır.

 

Məni ağlatmaq asandır;

Bir gülüş, Bir öpüş, Ya da süzgün gözlərlə baxıb, "Sən yaxşı insansan" deməyin. Bir də dəniz qədər dərin gözlərində Oxuduğum sevgi. Yandırar... Yandırar... yaxar.... Bu gözəlliklər ki, var, Aldadar məni gülüm, aldadar... Məni ağlatmaq asandır; Buludlu havalar, Həzin bir musiqi, Gözlədiyim bir telefon zəngi, Alar məni özümdən, Uzaqlara uçurar. Gecənin gec saatlarında Dinlədiyim bütün mahnılar, Ağladar məni gülüm, ağladar... Məni ovutmaq asandır; Əllərimi tutub, Gözlərimə baxıb, Dağılmış saçlarıma Çəkdiyin tumar... Və ya titrəyən səsinlə Telefonun o başından "Səni çox istəyirəm" deməyin... Səsindəki həzinlik, Gözlərindəki xumar Ovudar məni gülüm, ovudar...

5. Mətnin sirləri

Mətnin əvvəlində, giriş hissəsində oxucuda maraq oyatmaq üçün bəzən kilometrlərlə izah verilir. Əslində bu, yasaqdır. Oxucunu qaçırmaq, mətndən uzaqlaşdırmaqdır bu.

Yazar Yuri Koval deyirdi ki, elə yazmaq lazımdır ki, hər sözü öpmək istəyəsən. Hər sözü demirəm, hər cümləni demirəm, heç olmasa hər səhifəni öpmək arzusunu yarada bilsək 😊... Bu da o deməkdir ki, hər növbəti cümlə ya əhvalatı inkişaf etdirir, ya da oxucunun mətni daha dərin anlamasına xidmət edir. Bütün diqqət hadisəyə köklənsə, qələmin ucundan çıxan mətn də oxucuya maraqlı gəlir. Hər yeni cümlə ilə yazar oxucunu irəli aparır.

Mətndə artıq olan və ya fikrin ifadəsi üçün yanlış seçilmiş sözlər mətnin düşmənidir. Sadə və konkret yazmağa çalışın. Göstərmək üçün  fellərdən istifadə edin, hərəkət bildirən sözlər mətnə dinamika verir.

Sevinc Elsevərdən bir şeir

 ***

Ancaq dan ulduzunu görməkçün

şirin yuxudan qalxmaz adam,

bizim əsrdə

adamın əti tökülər.

Danışmaz bu barədə

heç bir yerdə.

Amma erkən yol alan,

bir tikə çörəkdən ötrü qaranlıqdan işə yollanan

əlləri cibində

ayaqları ayaqqabılarında donan birinə

hədiyyədir dan ulduzunun şöləsi,

təsəllidir,

sevincdir,

bəhanədir yaşamağı sevməyə...

yetər ki, ən çətin günlərdə də

göy üzünü yaddan çıxartmasın adam.

"Ədəbiyyat qəzeti", 29 yanvar, 2022.

Poeziya irsimizdən. Mikayıl Müşfiq.

 Gecə düşüncəsi

*

Xoşladığım bir gecə, yerlər, göylər işıqlı,

Ay bir  sərxoş göz kimi, ulduzlar yaraşıqlı.

Bunları seyr edərkən

Bir az fikrə gedərkən

Fikrim, hissim, xəyalım o qədər yüksəldi ki,

Mənə öylə gəldi ki,

Bizlərdən əvvəl nə yer, nə göy, nə həyat olmuş,

Nə bu ucsuz-bucaqsız gözəl kainat olmuş...

Uşaqlığın ətri

 

Mesaj arxivimdən))

 alma versəm yeyərsənmi🍎

adını mənə deyərsənmi 😉

dostluq etmək istəsəm🌹

qəlbində yer edərsənmi☺️

Darıxanda, internetdə gəzişməyi sevirəm, bir də görürəm, nə vaxtsa qeydiyyat olunduğum kiflənmiş bir sosial şəbəkədəyəm, mesaj sandığı da dolub daşır. Maraqlı, məzəli, səviyyəli, ədəbi, bədii mesajları bir ara elə o sandıqda saxlayırdım, ara-bir oxuyub gülürdüm, kefim açılırdı. Kaş  naməlum insanların içdən gələn yaradıcılığını dəftərçəmə köçürəydim... Sosial şəbəkə  yenilənəndə, köhnə smslər yox olur, təəssüf.

Amma bəziləri qalır)).

İgidlik dəftəri

 

Bu dəftərdə 27 sentyabrda başlanan Vətən Müharibəsində şəhid olan qəhrəmanlarımızın adları, rütbələri, hansı rayon, şəhər, qəsəbə və kəndə yola salınması əlyazma ilə qeyd edilib.

"Bu, bir məsciddən, bir bölgədən 1800-dən artıq şəhid yola salmış, hansı gün, hansı təcili tibbi yardım maşını ilə və kim aparıb deyə qeydlər edən Axund Nərimanın qeydləri olan dəftərdir".

https://sonxeber.az/244976/bu-deftere-sehidlerimizin-adlari-rutbeleri-yazilib...-fotolar

Allah cəmi şəhidlərə rəhmət eləsin.