Marşal Makluen. "Medianın dərki" kitabından bir parça.

Marşal Makluen (1911 - 1980) Kanada filosofu, ədəbiyyatşünası və kulturoloqudur. O, 60-70-ci illərdə ABŞ-ın ictimai və intellektual  həyatında parlaq bir fiqur olmuşdur. Makluen  kütləvi kommunikasiyanın elektron vasitələrinin  ilk və ən əhəmiyyətli nəzəriyyəçisidir.

"Medianın dərki" kitabında M.Makluen yazır:

"Paradoksaldır ki, avtomatlaşma liberal təhsili icbari edir. Servomexanizmlərin elektrik dövrü qəfildən insanları əvvəlki maşın dövrünün mexaniki və xüsusiləşmiş köləliyindən azad edir. Maşın və avtomobil atı azad edərək, onu əyləncə sahəsinə keçirdiyi kimi, avtomatlaşma da insanlarla həmin şeyi edir. Biz dərhal azadolma təhlükəsi ilə üzbəüz qaldıq, bu təhlükə bizə lazım olan biliklərin müstəqil şəkildə tapılması üçün daxili bacarıqlarımızı və cəmiyyətin həyatında yaradıcı iştirakımızı sınağa çəkdi. Sanki tale insanları cəmiyyətdə sənətkar roluna çağırır".

Parçanı çevirdi: Sima

Hekayəm Hekayələr toplusunda

2021-ci il, aprel ayında VK sosial şəbəkəsində hekayə müsabiqəsi keçirilirdi. Rusca yazdığım bir hekayəm müsabiqədə iştirak etdi. Düzü, o müsabiqə, internetdə gəzişərkən, təsadüfən qarşıma çıxmışdı. 

Mən özümdə belə bir hal kəşf etmişəm: gərək qarşımda konkret məsələ və icra müddəti qoyula, o zaman bütün potensialımı səfərbər edib yazıram.

O müsabiqədə iştirak etmək bir də bu məqamla maraqlı idi ki, təşkilatçılar müəyyən şəkil təqdim edirdilər və iştirakçılar da o təsvirə rəğmən hekayə yazırdılar.

Həmin hekayəmi burda oxumaq olar: https://proza.ru/2021/06/03/1691 

Və həmin hekayəm bu topluda işıq üzü görəcək (müsabiqənin admini mənə kitabın elektron variantını hədiyyə edib).

Sədə (hekayəm)

 

Mən uşaq olanda, hər yay anam məni kəndə, nənəmin yanına göndərərdi. Kəndi sevirdim, çünki orada sərbəst idim, uşaqlarla oynayırdım, ağaclara çıxırdım, nə vaxt acsaydım, o vaxt da yemək yeyirdim, əksər halda da bir dilim isti təndir çörəyi və yetişmiş, dişlərimi qabığına batıran kimi, ətrafa şirəsini sıçradan pomidor ilə kifayətlənirdim.

Ramiz Rövşəndən bir şeir

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.
Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,
Bəlkə də, xoşbəxtik, xəbərimiz yox.
Aradan nə qədər il keçib görən,
Tanıya bilmədim, məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,
Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla!
“Ölmədim” deyirəm, nə bilim axı,
Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,
Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,
Nə mən indikiydim, nə sən indiki,
Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;
Bu ilin, bu ayın, bu günündəki,
Elə bu küçənin bu tinindəki
məni də, səni də öldürdük onda.

…Sağımız-solumuz adamla dolu,
Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.
Özündən xəbərsiz, ömründə min yol
Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına batan adamlar,
Bir də ki, qan hanı?
Qan axı yoxdu.
Hamı günahkardı dünyada, amma
Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,
Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.
Bəlkə bu dünyada on-on beş il yox,
Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib, nəsə
Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.
Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,
Minillik bir səhvə qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,
Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.
Bəlkə öz bətnində ögey analar
Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,
Taleyim başqaymış doğrudan elə.
O yoldan ötən qız, anamdı bəlkə,
Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə
görən sən nəsən?
Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.
Anamsan, bacımsan, nənəmsən, nəsən?!..
Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,
Çatmaz dadımıza, nə yol, nə körpü.
Ölüsən, dirisən, hər nəsən, dayan!
Dayan, heç olmasa əlindən öpüm…

Deyirsən: “Ölüyəm, ölünü öpmə..”
Əlimin içində, soyuyur əlin.
Deyirsən: “Sən Allah, əlimi öpmə,
əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir…

Yazı manyakları

Elektron kitab yükləməyə icazə verən xeyli Teleqram kanallarına abunə olmuşam.  Bu kanalların əksəriyyətində botlar - avtomatlaşmış axtarış sistemi işləyir: kitabın və ya müəllifin adını yazırsan, həmin adda xeyli kitab və ya həmin müəllifin İnternetdəki kitabları kanala yüklənir, bəyəndiyini seç, yükləyib oxu. Çox rahat və texnoloji baxımdan sürətli nəticə.

Amma məni maraqlandıran, təəccübə salan, valeh edən, mat qoyan bir məqam var - bir müəllifin yazdığı kitabların sayı.  Hər ay bir roman ortaya qoyan qrafomanlar xaric, ədəbi mühitdə və oxucular arasında müəyyən marağa səbəb olan yazarlar da çox məhsuldar kimi görünürlər. Doğrudanmı bu əsərlərin hamısını onlar özü yazır? Ya komandası var - hər kəs özünə aid hissəni yazır, sonra komanda rəhbəri (yazarın özü) o epizodları bir romanda birləşdirib, öz səsini qataraq, əsəri özününküləşdirir. Məsələn, Aleksandr Düma-atanın, Fransanın tarixi dövrləri və kralların, muşketyorların həyatından bəhs edən macəra romanları müəllifinin ədəbiyyat qulları vardı, bu adamlar romanın parçalarını yazır, sonra da Düma əsəri özününküləşdirərək, nəşr etdirirdi. Hal-hazırda A.Düma 500 romanın müəllifi hesab edilir!

Müasir ispan yazarı Karlos Ruis Safon (1964-2020) 61 kitab müəllifidir! Hər halda, axtarış sistemi bu rəqəmi verir. Lakin araşdıranda, görürsən ki, Safonun qələminə 9 kitab aiddir, qalanları - rus, ingilis, bolqar, ukrayna və s. dillərə tərcümələrdir. Yaxud yapon yazarı Xaruki Murakami (1949), ona aid edilən 116 kitabdan  o, 35 kitabın müəllifidir, qalanları - başqa dillərə tərcümələrdir.

Lakin, ədəbiyyat tarixinə dərin nəzər salsaq, görərik ki, məhsuldar yazarlar az deyil. 

İspan dramaturqu Lope de Veqa (400 dram əsəri), Amerika fantastı Ayzek Azimov (500 əsər),  fransız detektiv yazarı Jorj Simenon (500 əsər)... 

Rus yazıçılarından Qoqol 30 əsərin, Dostoyevski 33 əsrin, Tolstoy 150-dən artıq əsərin müəllifidir.

İnternetdən öyrəndim ki, Amerika yazarı Reyçel Aaron hər gün 10 min sözlük mətn yazır! İngilis qadın yazarı Barbara Kartlend bir il ərzində 23 roman yazaraq, Ginnesin rekordlar kitabına düşüb! İspan qadın yazarı Korin Telyado 60 illik yaradıcılığı ərzində 4 min roman və hekayə yazaraq, 1994-cü ildən Ginnesin rekordlar kitabındadır!

Onlar bu məhsuldarlığa necə nail olurlar? Əgər gecə-gündüz yazırlarsa, nəyin, hansı pulun, qazancın hesabına yaşayırlar - doğrudanmı, qonorarları o qədər yüksəkdir ki, bütün ömrü məhz yazarlığa sərf edə bilirlər?

Sima

Rey Bredberi (Amerika fantastı) yazı haqqında

"Mən, görkəmli fransız rəngkarları kimi yazıram, onlar kimi nöqtələrdən bütöv bir mənzərə yaradıram.

Əsər yazarkən, hələ bütövü görmürsən, fikrində yalnız nöqtə qismində epizodlardır. Əvvəlcə ayrı ayrı nöqtələri yerləşdirirsən, sonra daha birini qoyursan, daha birini... Bir də görürsən ki, nöqtələr bütöv bir mənzərə yaradıb, özün özünə deyirsən ki, əcəba, nə gözəl iş yaratdın!

Halbuki hər şey ilk nöqtədən başlamışdı.

"Zəncirotu şərabı" da beləcə nöqtələrdən yazılıb. Əvvəlcə amerikan evlərinin artırmalarına dair qısa bir esse yazdım. İkinci nöqtə zəncirotu şərabının hazırlanma qaydası idi. Babam onu bir jurnaldan kəsib götürmüşdü. Sonrakı nöqtələr  atəş-fişəng, çərpələngin uçuşu, nə bilim, Xellouin, kənddəki dəfn mərasimi idi. Bu ayrı-ayrı nöqtələr əsəri tədricən doldurdu, və bir gözəl gün gördüm ki, artıq tam bir roman yazmışam!"