Tərcüməm. Patrik Züskind. Qumru (davamı)

 

Düz saat 8-15-də İonatan bankda peyda oldu, - direktor müavini müsyö Vilman və baş xəzinədar madam Rokdan beş dəqiqə əvvəl. Onlar əsas portalı birgə açdılar: İonatan açılıb-yığılan xarici barmaqlığı, madam Rok – xarici zirehli şüşə qapını, müsyö Vilman – daxili zirehli şüşə qapını. Sonra İonatan və müsyö Vilman  siqnal sistemini söndürdülər, İonatan və madam Rok zirzəmi mərtəbəsinin odadavamlı ikiqat qapısını açdılar, madam Rok və müsyö Vilman zirzəmiyə düşüb bir-birini əvəz edən açarlarla saxlanc yerini açdılar. Ayaqyolu yanındakı  tikilidə çamadanı, çətiri və qış paltosunu artıq gizlətmiş İonatan daxili zirehli şüşə qapının yanında dayanıb işə gələn işçiləri  içəri buraxırdı, iki düyməni növbə ilə basırdı, onlardan biri avtomatik şəkildə xarici, o birisi isə daxili zirehli şüşə qapını açırdı. 8-45-də bütün işçilər gəlmişdilər, hər kəs pəncərə önündə, kassa zalında və ya kabinetlərdəki iş yerində idi, İonatan bankdan çıxıb əsas portalın qarşısındakı mərmər pillələrdə öz yerini tutdu. Onun əsas işi elə bu idi.  

30 il idi ki, İonatan saat doqquzdan günorta birə qədər və saat 14-30-dan altının yarısına qədər  əsas portal qarşısında ayaqüstə dayanırdı, və ya  mərmər pilləkənin üç pilləsi ilə yuxarı-aşağı addımlayırdı. Təxminən saat onun yarısında və saat beşə yaxın onun işi bank müdiri müsyö Redelin qara limuzininin gəlməsi və getməsi ilə qısa müddətə kəsilirdi.  Bu zaman İonatan mərmər pilləkəndəki yerini tərk edib, tələsik halda bina divarından 12 metr kənara gedib ağır polad barmaqlığı qaldıraraq, limuzini bankın həyətinə buraxırdı.  “Qiymətli yüklərin daşınması” üzrə Brink şirkətinin zirehli avtomobili peyda olanda, buna oxşar əməliyyat  səhər tezdən və ya günorta  da yerinə yetirilirdi. Avtomobil qarşısında da polad barmaqlıq qaldırılırdı, və İonatan şəhadət barmağını papağına yaxınlaşdırmaqla, ehtiramını bildirirdi.  Onun başqa işi olmurdu. İonatan dayanıb irəli baxırdı və gözləyirdi. Bəzən o, ayaqlarına baxırdı, bəzən – səkiyə, bəzən – küçənin o biri tərəfindəki kafeyə. Bəzən o, ən aşağı pillədə gəzişirdi, 7 addım sağa, 7 addım sola, və ya ikinci pilləyə qalxırdı, günəş yandıranda və papağı altından tər axanda, İonatan üçüncü pilləyə qalxıb  binanın kölgəsində dayanırdı, papağını çıxarıb alnının tərini silirdi, yenə də yerində dayanıb gözləyirdi.

Bir dəfə hesablamışdı ki,  təqaüdə çıxana qədər  bu üç mərmər pilləkən üzərində 75 min saat dayanmalıdır.  O zaman İonatan Parisdə, bəlkə də bütün Fransada bir yerdə bu qədər dayanmış yeganə adam olacaqdı.  Bəlkə  elə indi, pillələrdə 55 min saat dayanmış yeganə adamdır. Axı şəhərdə ştat gözətçiləri çox azdır. Bankların əksəriyyəti obyektlərin mühafizəsi üzrə şirkətlərlə müqavilələr bağlamışlar, həmin şirkətlər ayaqlarını geniş açıb dayanan, alnının altından baxan gənc oğlanları göndərirlər, həmin oğlanları bir neçə aydan, bəzən bir neçə həftədən sonra guya əməyin psixoloji səmərəliliyi üçün başqaları ilə - əvvəlki oğlanlar kimi cavan və qaradinməz mühafizəçilərlə əvəz edirlər.  Deyirlər ki, bir yerdə uzun müddət işləyən mühafizəçinin diqqəti zəifləyir, ətraf hadisələri qavramır, o süstləşir, laqeydləşir  və vəzifəsinə əməl edə bilmir...

Yalandır! İonatan daha yaxşı bilir: mühafizəçinin diqqəti bir neçə saatdan sonra kütləşir. Ətrafını, yəni banka gəlib-gedən yüzlərlə adamı İonatan ilk gündən şüurlu şəkildə  dərk etmirdi, buna ehtiyac yoxdu, çünki qarətçini adi müştəridən seçmək mümkün deyil. Hətta gözətçi qarətçini tanıya bilsə və onu dayandırmaq istəsə, tapançaya əl atana qədər onu öldürərlər, axı qarətçidə qəfillik üstünlüyü vardır.

İonatan hesab edirdi ki, mühafizəçi  sfinks kimidir.  O, hərəkətləri ilə deyil,  adi fiziki varlığı ilə təsir edir. O, qarətçiyə yalnız  öz varlığı ilə qarşılıq verə bilər. Bir kitabda oxuduğu kimi, “sən mənim yanımdan keçməlisən, - sfinks məzarları murdarlayana deyir, -  səni dayandıra bilmərəm, amma sən mənim yanımdan keçməlisən; buna cürət etsən, məni öldürməlisən, o zaman qətlə görə ədalət səni ittiham edib intiqam alacaqdır!”.

Əlbəttə, İonatan yaxşı bilirdi ki,  sfinks daha təsirli vasitələrə malikdir. Gözətçi allahların intiqamına güvənə bilməz. Hətta qarətçi cəzaya tüpürsə də, sfinksə təhlükə yoxdur. Sfinks bazaltdan yonulub, bütöv qayadan çapılıb, metaldan tökülüb, betonlaşdırılıbdır. Sfinks beş min il ərzində məzarların murdarlanmasına əziyyətsiz dözə bilər. Mühafizəçi isə bankın qarət olunduğu halda, cəmi beş saniyə ərzində həyatını itirər.  İonatan hesab edirdi ki, sfinks və mühafizəçi oxşardırlar, hər ikisinin hakimiyyəti rəmzidir. Və rəmzi hakimiyyətin dərki İonatana qürur verir, onu gücləndirir və möhkəmləndirirdi, onu diqqətdən, silahdan və ya zirehli şüşədən daha yaxşı müdafiə edirdi. İonatan mərmər pillələr üzərində bankın keşiyində 30 il  qorxusuz, tərəddüdsüz, narazılıqsız və üzündə qaraqabaq ifadəsiz xidmət edirdi, - bu günə qədər.

Bu gün hər şey başqa idi. Bu gün İonatan sfinks sakitliyini əldə edə bilmirdi.  Artıq bir neçə  dəqiqədən sonra o, bədəninin ağırlığını ayaqlarına ağrılı təzyiq kimi hiss etdi, ağırlıq mərkəzini sağ ayağından sola keçirtdi, bir az səndirlədi, kənara bir neçə xırda addım atdı ki, tarazlığını saxlasın, amma əvvəllər  o həmişə bədənini tam şaquli vəziyyətdə saxlaya bilirdi.  Bundan başqa,  birdən-birə budu, sinəsi, və boynu qaşınmağa başladı. Qısa müddətdən sonra ona elə gəldi ki,  qışda olduğu kimi, alnı quruyub qabıq tökür, amma indi yaydır,  iş saatı təzə başlansa da, dözülməz isti var, alnı tamam tər içindədir, sanki artıq günortadır... qolları, sinəsi, kürəyi, ayaqları, hər yeri gicişirdi, İonatan bütün bədənini  qaşımaq istəyirdi, amma gözətçi hamının gözü qarşısında qaşına bilməzdi! O dərindən nəfəs alıb sinəsini qabartdı,  kürək əzələlərini gərib boşaltdı, çiyinlərini qaldırıb endirdi və beləliklə içdən geyiminə sürtüşdü ki, bir az yüngülləşsin.   Bu hərəkətlər İonatanı yenidən nataraz vəziyyətə saldı, kənara xırda addımlar artıq kömək edə bilməzdi və o, müsyö Redelin limuzininin görünməsinə qədər heykəl kimi dayanmaqdan vaz keçdi, yeddi addım sağa, yeddi addım sola addımlamağa başladı.  Bu zaman diqqətini ikinci pillənin dəmir kənarına yönəltdi, gözlərini bu dəmir üzrə, qatar relslə hərəkət edən kimi, sürüşdürdü ki, daxilindəki sfinks sakitliyini bərpa edə bilsin. Lakin heç nə alınmadı. Qatar daim relsdən kənara çıxırdı.  Baxış daim lənətə gəlmiş dəmir kənardan yayınırdı və gözünə başqa şeylər sataşırdı: səkidəki qəzet parçası, mavi corablı ayaq, qadın kürəyi, çörəklə dolu zənbil,  zirehli şüşə qapının dəstəyi, üzbəüzdəki kafenin  tütün köşkünün  işıqlanan qırmızı rombu, velosiped, həsir şlyapa, kiminsə üzü... Lakin baxışı dayandırmaq, özünə bir obraz hopdurmaq alınmırdı. Gözünə solda həsir şlyapa görünən kimi, sağda avtobus peyda olurdu, baxışı özüylə küçəboyu aşağı aparırdı, bir neçə metrdən sonra  avtobusu ağ idman “kabrioleti” əvəz edirdi, bu dəfə baxışları küçəboyu yuxarı yönəlirdi, bu zaman həsir şlyapa yox olurdu: İonatanın gözləri piyadalar arasında əbəs yerə onu axtarırdı, şlyapalar çoxluğunda onun gözü tamam başqa bir şlyapa üzərində titrəyən qızılgülə dikilirdi, sonra yenə pillənin dəmir kənarına, dayana bilmirdi, uzağa yönəlirdi, sakitləşmirdi, nöqtədən nöqtəyə, ləkədən ləkəyə, xətdən xəttə sıçrayırdı... Sanki havadan qızmar iyul ayındakı qaynar işartı asılmışdı. Bütün əşyaları titrək şəffaf tüstü bürümüşdü. Evlərin xətti, damların kənarları  səmanın fonunda aydın görünürdü,  eyni zamanda sacaq kimi sallanırdı.  Adətən düz olan yağış navalçalarının kənarları və səki daşları arasındakı aralar indi əyilirdi. Bütün qadınlar parlaq donlar geyinmişdilər, onlar alov dilimləri kimi yandan keçirdilər, İonatanın baxışlarını aparırdılar, amma bu, müvəqqəti olurdu. Hər şey əriyirdi. Aydın şəkildə heç nəyi görmək olmurdu. Göz qabağında hər şey bir-birinə qarışmışdı.

“Gözlərimə nəsə olub, - İonatan düşündü, - bir gecədə pis görməyə başladım. Eynək lazımdır”. Uşaqlıqda o, bir dəfə zəif dioptrili eynək taxmışdı. Qəribədir ki, indi ahıl çağında zəif görmə yenə əziyyət verir. O, oxumuşdu ki, yaşlandıqca, insanlar uzağı daha yaxşı görürlər. Bəlkə, o, klassik görmə zəifliyindən əziyyət çəkmir, bəlkə dərdi elədir ki, eynək kömək etməz, bəlkə gözünə pərdə gəlib, bəlkə tor qişası qopub, bəlkə göz xərçənginə tutulub, ya da beynində şiş var və şiş göz sinirinə təzyiq edir...

İonatan bu dəhşətli fikirlərə elə aludə olmuşdu ki, avtomobilin təkrarlanan qısa səsini eşitmədi. Yalnız dörd-beş siqnaldan sonra eşidib başını qaldırdı: həqiqətən, darvaza qarşısında müsyö Redelin qara limuzini artıq dayanmışdı! Yenə siqnal eşidildi, avtomobildən İonatana əl etdilər, deməli, limuzin bir neçə dəqiqədir ki, buradadır. Bağlı barmaqlıqlı darvaza qarşısında! Müsyö Redelin limuzini!  Necə olub ki, İonatan avtomobilin yaxınlaşdığını görməyib? Adətən o, baxmadan da, motorun cüzi uğultusundan  limuzini duyurdu, it kimi, hətta yuxuda belə onu eşitsə, ayılardı...

İonatan tələsmədi, yox, avtomobilə sarı qaçdı, az qaldı yıxılsın, tez darvazanı geniş açdı, salamlamaq üçün əlini papağına qaldıranda hiss etdi ki, ürəyi necə döyünür və əli necə əsir.

Darvazanı bağlayıb yerinə qayıtdı. Tərdən tamam islanmıdı. “Müsyö Redelin limuzinini gözdən qaçırtdın, - İonatan peşmanlıq hissindən titrəyən səslə sanki sayıqlayırdı, - sən müsyö Redelin limuzinini gözdən qaçırtdın, sən gözdən qaçırtdın, yaxşı xidmət göstərmədin, vəzifəni kobud şəkildə pozdun, sən korsan, karsan, acizsən, qocasan, sən gözətçi olmağa daha yaramırsan”.

İonatan mərmər pilləkənin aşağı pilləsinə çatdı, ləyaqətli şəkildə dayanmağa cəhd etdi. Anladı ki,  bacarmır. Çiyinləri düz qalmaq istəmirdi, qolları halsız şəkildə aşağı sallanırdı. İonatan bilirdi ki, gülünc görünür, amma bununla nə edə bilərdi? O, dərin ümidsizliklə səkiyə, küçəyə, kafeyə baxırdı. Havanın işartısı azalmışdı. Əşyalar yenidən şaquli vəziyyəti aldı, xətlər düzləndi, dünya göz qarşısında aydın göründü. İonatan nəqliyyatın səsini, avtomobil təkərlərinin xışıltısını, kafedəki ofisiantların qışqırığını, qadın dikdabanlarının taqqıltısını eşidirdi. Eşitməsi və görməsi zəifləməmişdi. Lakin alnından tər sel kimi axırdı. İonatan özünü halsız hiss etdi. Dönüb, ikinci pilləyə qalxdı, sonra üçüncüyə, və zirehli şüşə qapının yanındakı sütunun kölgəsində dayandı. Əllərini arxada cütləyib, 30 ildə ilk dəfə olaraq sütuna söykəndi, bir neçə saniyəlik gözlərini yumdu. Xəcalət çəkirdi.

*

Nahar fasiləsində İonatan çamadanı, çətiri və paltosunu götürüb yaxınlıqdakı Sent Plasid küçəsində yerləşən kiçik otelə getdi. Oteldə tələbələr və xarici fəhlələr yaşayırdılar. İonatan ən ucuz otaq istədi, otağa baxmadan 55 frank ödəyib, əşyalarını inzibatçının yanında saxladı. Bir köşkdən iki kişmişli kökə və bir  paket süd alıb, küçəni keçdi, univermağın yanındakı balaca parkda əyləşib yeməyini yedi.

Skamyaların birində bir səfil oturmuşdu.  Dizləri arasında ağ şərab şüşəsini sıxmış səfilin əlində yarım çörək, skamyanın üstündə isə hisə verilmiş siyənək balıqları vardı. Səfil siyənək balıqlarını bir-bir götürüb, başlarını dişləyib atır, qalan hissəni ağzına dürtürdü.  Sonra çörəkdən dişləyib çaxırdan bir böyük qurtum alırdı və həzzdən inildəyirdi.  İonatan bu səfili tanıyırdı.  Səfil qışda istixananın yerdəki barmaqlığı üstündə əyləşərdi, yayda -  Sevr küçəsindəki xırda dükanların və ya poçtun qarşısında. O, bu məhəllədə İonatan kimi, on illərlə yaşayırdı. İonatan xatırladı ki, ilk dəfə, 30 il əvvəl bu səfili görəndə, dəhşətli paxıllıq hissi duymuşdu, bu adamın qayğısız həyatına paxıllıq etmişdi. İonatan hər gün düz saat doqquzda işə gəlirdi, səfil isə - saat onda, ya on birdə parkda görünürdü; İonatan şalban kimi dayanmalı idi, səfil isə bir karton parçası üzərində rahatca yayxanırdı, üstəlik, siqaret  də çəkirdi. İonatan həyatı ilə risk edərək, hər gün, hər saat bankı qoruyurdu və çörəyini alın təri ilə qazanırdı, bu səfil isə başqalarının mərhəmətindən və yardımından  - papağına atılan qəpiklərdən yararlanırdı.  Səfil heç vaxt qanıqara olmurdu, papağı boş qalsa da, kefini pozmurdu, iztirab çəkmirdi, qorxmurdu, darıxmırdı.  Həmişə özündən müştəbeh və inamlı, azadlığından razı idi.

Lakin bir dəfə,  60-cı illərin ortasında, payızda İonatan Düpen küçəsindəki poçta gedərkən, ayağı karton parçası üzərindəki çaxır şüşəsinə ilişdi, içində bir neçə qəpik olan tanış papağı gördü.  İonatan qeyri-ixtiyari olaraq səfili gözləri ilə axtardı, ona görə yox ki, onu görmək istəyirdi, yox, sadəcə karton parçası, şərab şüşəsi və papaqdan ibarət natürmortun əsas elementi yox idi. Səfil küçənin o biri tərəfində, iki avtomobilin arasında çömbəlib  oturmuşdu, şalvarı aşağı çəkilmişdi, çılpaq dalı İonatana tərəf idi, onun yanından keçən adamlar  göy və qırmızı ləkəli, un kimi ağ dalı görürdülər, bu dal yatağa düşmüş qoca xəstənin dalı kimi miskin idi, hərçənd səfilin o zaman otuz, bəlkə də otuz beş yaşı olardı. Və bu əziyyətlər görmüş daldan səkiyə qəhvəyi maye axırdı, böyük miqdarda, böyük güclə. Maye axdıqca gölməçə yaranırdı, adamların çəkmələrinə sıçrayırdı, corabları, ayaqları, şalvarları, köynəkləri - hər şeyi batırırdı...

Bu görüntü elə dözülməz, elə müdhiş idi ki,  indi də onu xatırlayarkən, İonatanın əti ürpəşirdi.  Həmin an o, dəhşətdən yerində donub qalmışdı, sonra qaçaraq poçtda sığınacaq tapdı, elektrik enerjisinə olan borcunu ödədi, ona lazım olmayan markalar aldı. Təki poçtda çox qalsın və oradan çıxanda, səfili görməsin. Poçtdan çıxan İonatan gözlərini yerə dikib gedirdi ki, küçənin o biri tərəfini görməsin, qətiyyətlə əvvəlcə üzü yuxarı getdi, sonra sola burulub qaçdı, etibarlı sığınacağına, otağına çatana qədər dolanbac yollarla böyük bir məsafəni qət etdi.

Həmin gündən sonra İonatanın ürəyində səfilə qarşı paxıllığı qalmadı.  Bəzən, daxilində yaranan tərəddüd hissi sual verəndə ki, insanın illərlə bir yerdə dayanıb, limuzin üçün darvazanı açmaqda, hər gün eyni işi yerinə yetirməkdə, bu işə görə qısa məzuniyyətə çıxmaqda, az maaş almaqda və bu maaşın çox hissəsinin vergilərdə, kirayə pulunda, sosial sığortada xərclənməsində bir məna varmı, -  belə anlarda o, Düpen küçəsində müşahidə etdiyi dəhşətli görüntünü xatırlayıb, anlayırdı ki, bəli, məna var.  Çox böyük məna var, çünki belə həyat İonatanı camaatın gözü qarşısında dalını hamıya göstərməkdən və küçəni batırmaqdan  qoruyurdu. Bundan dəhşətli daha nə ola bilərdi?  Aşağı çəkilmiş şalvardan, bu iyrənc çılpaqlıqdan dəhşətli nə ola bilərdi? Hamının gözü qabağında bağırsaqlarını boşaltmaqdan xəcalətli nə ola bilərdi? Bağırsaqları boşaltmaq! Bu sözün özündə bir məcburiyyət vardı, və bu hərəkət gizli edilməliydi: şəhər kənarındakı meşədə, tarladakı kolun altında, yaxud, qaranlıqda, və ya bir kilometrlik hasarın dibində. Lakin şəhərdə? İnsanların arasında? Zülmət qaranlığın olmadığı yerdə? Hətta çöllükdəki xarabalıqda kiminsə zəhlətökən gözlərindən qurtula bilmədiyin yerdə? İnsanlardan uzaqlaşmaq üçün qıfıllı otaqda gizlənməyə məcbur olduğun bir şəhərdə?  Əgər sizin təbii ifrazat üçün belə bir etibarlı sığınacağınız yoxdursa, siz dünyanın ən miskin insanısınız. İonatan özünə daha az pul xərcləyə bilərdi, nimdaş gödəkçə və şalvar geyərdi, romantik təxəyyülü ilə karton parçasında yatdığını, hansısa bir küncdə, istixananın yerdəki barmaqlığı və ya metro pilləkəni üzərində gecələdiyini təsəvvür edə bilərdi. Lakin əgər böyük bir şəhərdə, siz bağırsaqları boşaltmaq üçün bir qapı tapıb arxanızca bağlaya bilmirsinizsə, əgər insan  belə mühüm azadlıqdan, yəni istədiyi vaxt insanlardan uzaqlaşmaq azadlığından  məhrumdursa, o zaman digər azadlıqların mənası yoxdur. O zaman ölmək yaxşıdır.

İnsan azadlığının mahiyyəti ayaqyoluna malik olmaqdadır, -  bu fikir  İonatana dərin məmnunluq hissi gətirdi. Bəli, o, həyatını düzgün qurmuşdu! O, həqiqətən xöşbəxt ömür sürürdü. Təəssüflənməyə, və ya digər insanlara paxıllıq etməyə heç bir səbəb yox idi.

Həmin gündən sonra  İonatan bank qarşısındakı yerində tam təsdiqləndi. O, sanki tuncdan tökülmüş heykəl kimi yerində dayanırdı.  O zamana qədər səfildə güman etdiyi razılıq və özünə inam hissi İonatanın içinə ərinmiş metal kimi axdı, dondu, daxilində zirehli qat yaratdı və ona çəki verdi. Bundan sonra heç nə İonatanı sarsıda bilməyəcəkdi, heç bir tərəddüdü olmayacaqdı. O, sfinks kimi təlaşsız və sakit oldu.  İndi, hardasa səfili görəndə, ona qarşı dözümlülük adlanan hisslər keçirirdi: soyuq ikrah hissi, nifrət və halına acımaq. Səfil İonatanı daha maraqlandırmırdı.  İonatan bu adama laqeyd idi.

İonatan parkda əyləşib kişmişli kökə və südlə nahar edən günə qədər səfilə laqeyd idi. Adətən nahar fasiləsində İonatan evə gedərdi. Axı o, yaxınlıqda yaşayırdı. Evdə o, omlet bişirir, ya da vetçina ilə yumurta qızardırdı, və ya pendirli vermişel hazırlayırdı, və ya dünənki şorbanı qızdırırdı, salat yeyib, qəhvə içirdi.  O günlərdən, parkda oturub kişmişli kökə və südlə nahar edən günədək sanki əbədiyyət keçmişdi. İonatan şirni sevmirdi. Südü də xoşlamırdı. Amma bu gün otelə 55 frank xərcləmişdi, odur ki, kafeyə gedib omlet, salat və pivə ilə nahar etmək bədxərclik olardı.

Səfil öz skamyasında yeməyini yeyib qurtardı. Siyənək balığı və çörəkdən sonra o, pendir, armud və keks yedi, şüşədən böyük qurtum içib razılıqla dərindən nəfəs aldı, gödəkçəsini qatlayıb başının altına qoydu və doymuş tənbəl bədəni ilə skamyada uzandı. İndi səfil yatırdı. Sərçələr yerə tökülmüş qırıntıları dimdikləyirdi, sərçələri görən göyərçinlər skamyaya yaxınlaşıb siyənək balıqlarının başlarını qara dimdikləri ilə götürürdü.  Quşlar səfilə mane olmurdu. O, bərk yatmışdı.

İonatan səfilə baxırdı. Və baxdıqca, qəribə narahatlıq hissi onu bürüyürdü. Bu narahatlığı paxıllıq hissi yaratmırdı, İonatan təəccüb edirdi: axı necə ola bilər ki, bu adam, 50 yaşlı səfil, hələ də sağdır? Axı belə məsuliyyətsiz həyat tərzi ilə o, çoxdan acından ölməliydi, ya soyuqdan donmalıydı, ya qara ciyər sirrozundan məhv olmalıydı! Əvəzində səfil böyük iştahla yeyib-içirdi, rahat yatırdı, və yamaqlı şalvarında, - təbii ki, əynindəki Düpen küçəsində dalını açıb hamıya göstərdiyi şalvar deyildi, bir qədər nimdaş velvet şalvardı, - və pambıq gödəkçədə o, dünya ilə razılaşan və həyatdan zövq alan, müəyyən qədər uğurlu bir varlıq kimi görünürdü. Amma İonatan... beynində əsəbi  fikirlər dolaşan  İonatan, ömrü boyu dürüst, sadə, iddiasız, kasıbyana  və təmiz yaşayan, qanunları pozmayan, dəqiq, sanballı, etibarlı olan, hər qəpiyini özü qazanan, istifadə etdiyi hər şeyin – elektrikin, evin, xadimə üçün milad hədiyyəsinin haqqını ödəyən, heç vaxt borca girməyən, heç kimə yük olmayan, heç vaxt xəstələnməyən, sığorta pulunu gecikdirməyən, heç kimə pislik etməyən, heç vaxt, heç vaxt öz kiçik şəxsi ruhi rahatlığının qorunub saxlanmasından başqa heç nə istəməyən İonatan... 53 yaşında uçuruma düşür, dəqiqliklə düşünülmüş həyat proqramının tənəzzülünü yaşayır.  Dolaşıq hisslərə qərq olur, ağlını itirir  və utanc və qorxu hissi ilə kişmişli kökə yeməyə məcburdur! Bəli, o qorxurdu!  Tanrı şahiddir ki, yatmış səfilə baxan İonatan necə titrəyir və qorxurdu! O qorxurdu ki, skamyada yatmış səfilin gününə düşəcək. Nə tez kasıblaşmaq və həyatın dibinə düşmək olarmış!  Şəxsi həyatının möhkəm görünən  özülü necə də tez dağılarmış!  “Sən müsyö Redelin limuzinini görmədin, - beynində yenə bu fikir canlandı, - heç vaxt baş verə bilməyəcək hadisə bu gün baş verdi, sən limuzini görmədin!  Bu gün limuzini görmədin, sabah bəlkə işini və ya darvazanın açarlarını itirdin,  gələn ay səni işdən biyabırçılıqla qovdular  və sən yeni iş tapa bilmədin, axı sənin kimi  əbləh kimə lazımdır? İşsizlik müavinətinə yaşaya bilməyəcəksən,  otağını itirmisən, indi orda qumru yaşayır,  bütöv bir göyərçin ailəsi otağını tutub, batırır və dağıdır, ödəmə qəbzlərinin sayı artır. Dərddən hər gün içirsən, bütün pullarını içkiyə sərf edirsən,  qurtuluşu olmayan bataqlığa batırsan, xəstələnirsən, həyasızlaşırsan.  Pis günə qalırsan, səni bit basır, səni ən ucuz sığınacaqdan da qovurlar, bir qəpiyin də qalmayıb, qarşında yalnız boşluq var, səni küçəyə atırlar, sən küçədə yaşayırsan, küçədə yatırsan, küçədə bağırsaqlarını boşaldırsan, artıq işin bitibdir, İonatan, ilin sonunadək hər şeyə son qoyulacaqdır, sən bu səfil kimi parkdakı skamyada uzanıb qalacaqsan, bax, o səfil kimi!

İonatanın ağzı qurudu. O, yatmış səfil qismində müdhiş xəbərdarlıqdan gözlərini çəkdi, kökənin son tikəsini çətinliklə uddu.  Tikə mədəyə çatana qədər uzun müddət keçdi, tikə ilbiz kimi asta-asta qida borusundan keçirdi, bəzən ilişib qalırdı, əziyyət verirdi, sanki iti mismar İonatanın sinəsini deşirdi. İonatan elə bildi ki, boğulur, amma tikənin hərəkəti davam edirdi, və, nəhayət mədəyə çatanda, ağrı kəsdi. İonatan nəfəsini dərdi. Getmək lazımdı. O, burada qalmaq istəmirdi, hərçənd fasilə yarım saatdan sonra bitəcəkdi. Bəsdir. Bu yer iyrəncdir. İonatan forma şalvarının üstünə tökülmüş  qırıntıları əlinin arxası ilə çırpdı, ayağa qalxıb, səfilə baxmadan çıxıb getdi.

Sevr küçəsinə qayıdarkən, İonatan xatırladı ki, skamya üzərində boş süd paketini unutmuşdur.  Ona bu, xoş deyildi, çünki o, başqalarının zibili lazım olan yerə, yəni bunun üçün hər yerdə qoyulmuş zibil qablarına atmaq əvəzinə,  skamyalarda qoymasına və ya  səkiyə atmasına dözə bilmirdi. O özü hələ bu vaxta qədər zibili səkiyə atmamışdı, skamyada qoymamışdı, heç vaxt belə bir şey etməmişdi. Və indi o istəmirdi ki, belə bir hərəkətə məhz bu gün, bu ağır gündə, bu qədər bədbəxtliklər baş verən gündə yol versin. Axı o, artıq məcradan çıxmışdır, özünü axmaq kimi, dəli kimi aparmışdır, o, asosial bir tipdir... Müsyö Redelin limuzinini görməmək! Parkda skamyada oturub  nahara kişmişli kökə yemək! Əgər o, qətiyyətlə özünü ələ ala bilməsə, özünə baxmasa, xüsusilə də xırda məsələlərdə, ən cüzi  bir qəbahət etsə, skamyada boş paketi unutduğu kimi bir qəbahət, o zaman tezliklə bütün dayağını itirəcək və artıq dünyada heç nə onun miskin sonunun qarşısını ala bilməyəcəkdir.

Bu səbəbdən İonatan geri dönüb parka qayıtdı. Uzaqdan gördü ki, bayaq oturduğu skamya hələ boşdur, yaxınlaşanda, paketin ağ kartonunun skamyanın hündür söykənəcəyinin tünd-yaşıl taxtaları arasında ilişib qaldığını gördü. İonatanın səhvini hələ heç kim görməmişdi, və o, bu yolverilməz səhvi düzəldə bilərdi. O, arxadan skamyaya yaxınlaşıb  əyildi, sol əli ilə paketdən yapışıb enerjili hərəkətlə sağa buruldu, orda, o istiqamətdə zibil qabı olmalıydı... və birdən hiss etdi ki, şalvarını kəskin və güclü şəkildə nəsə dartdı, İonatan bu qəfil dartmaya reaksiya verə bilmədi, həmin an iyrənc “tr-rrr” səsi eşidildi və o, sol  budunun dərisində yüngül sərinlik duydu, bu da o demək idi ki, buduna hava dəyir. İonatanı elə böyük dəhşət bürüdü ki, o, buduna baxa bilmədi, “trrrr” səsi hələ də qulaqlarında cingildəyirdi, bu səs elə ucadan idi ki, sanki şalvarı cırılmamışdı, əksinə, İonatanın özünün içindən, parkın içindən nəhəng bir çapıq keçmişdi, sanki zəlzələdən sonra yer yarılmış və dərin uçurum yaranmışdı, və dözülməz “trrrrrrrr” səsini eşitmiş ətrafdakı bütün insanlar  qəzəblə İonatana, qəzanın günahkarına baxırdılar. Amma heç kim ona baxmırdı. Qoca qarılar toxuyurdular, qoca kişilər qəzet oxuyurdular, oyun meydançasındakı uşaqlar balaca oyun dağından sürüşürdülər, səfil yatırdı. İonatan asta-asta gözlərini endirdi. Şalvarında 12 santimetrlik bir cırıq vardı. Cırıq xətti sol cibdən başlayıb, budla aşağı istiqamətlənmişdi, amma tikiş ilə yox, şalvarın gözəl qabardin parçası ilə, özü də sonda xətt iki barmaq yana əyilib böyük bir deşik açmışdı və deşiyin üstündə bayraq kimi üçkünc parça tikəsi yellənirdi.

İonatan hiss etdi ki, adrenalin qanında coşur, o, bu ehtiraslandırıcı maddə haqqında hardasa oxumuşdu, adrenalin böyük fiziki təhlükə anlarında və ruhi düşkünlükdə ifraz olunur və orqanizmin  son ehtiyatlarını ölüm-dirim mübarizəsinə səfərbər edir.  İonatana elə gəlirdi ki, yaralanıb. Sanki şalvarı deyil, onun bədəni  cırılmışdı  və 12 santimetrlik cırıqdan qanı, həyatı axıb gedirdi, və  o, yaranı tezliklə bağlamasa,  qan itkisindən öləcəkdi.   Amma buna rəğmən qan içində olan adamı qəribə tərzdə ehtiraslandıran adrenalin də vardı. İonatanın ürəyi sürətlə döyünürdü, qətiyyəti  qayıtdı, fikirləri aydınlaşdı və məqsədli oldu. “Sən nəsə etməlisən, dərhal, - o, daxili səsini eşitdi, - nəsə etməlisən ki, deşik bağlansın, yoxsa öləcəksən!”. Bu məsələ hələ peyda olmamışdan qabaq İonatan artıq həll yolunu bilirdi – bax, adrenalin, bu əla narkotik maddə, bax, belə təsir edir, bax, beləcə qorxu  əqlə və enerjiyə qanadlandırıcı təsirini göstərir. İonatan qətiyyətlə süd paketini götürdü, əzdi, baxmadan atdı, vecinə deyildi, hara düşəcək, - otlara, ya qum səpilmiş yola. Sol əli ilə o, budundakı deşiyi tutdu, və sol ayağını qatlamadan sürətlə uzaqlaşdı, topal addımlarla parkdan güllə kimi çıxdı, sonra de Sevr küçəsi boyu qaçdı. Onun hələ yarım saat vaxtı vardı.

Dü Bak küçəsində yerləşən univermağın ərzaq şöbəsində bir dərzi işləyirdi. İonatan dərzini iki gün əvvəl görmüşdü. Dərzi girişin yaxınlığında, ərzaq arabalarının saxlandığı küncdə əyləşmişdi. Onun tikiş maşınının üstündə, divardan yazı asılmışdı, İonatan yazını yaxşı yadda saxlamışdı: “Janin Topel – təmir və düzəliş – keyfiyyətli və təcili”. Bu qadın ona kömək edər. Kömək etməlidir, əgər indi nahar fasiləsində deyilsə. Təki nahara getməsin, yox, yox, qadın yerində olmasa, bu ən böyük bir uğursuzluq olardı. Bir gündə bu qədər uğursuzluğa İonatan dözə bilməzdi. Yox. İndi yox. Bu qədər ehtiyacı olan zaman – yox. Ehtiyac çox böyük olanda, bəxtin gətirməyə başlayır, kömək gəlir. Madam Topel yerində olacaq və ona kömək edəcəkdir.

Madam Topel öz yerində idi! İonatan dükana daxil olan kimi onu gördü. Qadın tikiş maşını arxasında əyləşib nəsə tikirdi. Bəli, madam Topelə güvənmək olardı, o, hətta nahar fasiləsi zamanı keyfiyyətli və təcili işini görürdü. İonatan qadına tərəf qaçıb tikiş maşınının yanında dayandı, əlini budundan çəkib, qol saatına ani nəzər saldı, üçə beş dəqiqə işləyirdi, nəfəsini dərib, “Madam!” – müraciət etdi.

Madam Topel tikdiyi qirmızı ətəyin tikiş xəttini sona çatdırdı, maşını söndürdü, iynətutanı yuxarı qaldırıb parçanı azad etdi və sapı  kəsdi. Sonra başını qaldırıb İonatana baxdı.  Qadının gözündə  qalın şüşəli  böyük, qalın sədəf eynək vardı, onun gözləri nəhəng görünürdü, gözaltı çuxurlar isə dərin qara gölməçə kimiydi.  Dərzinin yaşı qırxı keçmişdi, bəlkə 55 yaşı olardı, onun çiyinlərinə tökülmüş hamar tünd-şabalıdı saçları vardı, dodaqlarına  gümüşü-bənövşəyi boya  çəkmişdi. Onun oturuş tərzi şüşə kürələrlə və ya kartla fala baxan qadınları xatırladırdı, bu elə qadınlardı ki, onları qadın kimi qəbul etməsən də, etibarını göstərirsən. Dərzinin barmaqları, - o, barmaqları ilə eynəyini burnunun ucuna sürüşdürdü ki, İonatanı daha yaxşı görsün, - onun qısa, sosislərə oxşar barmaqları, çox işləsələr də, qulluq görmüşdülər və indi dırnaqları gümüşü-bənövşəyi rəngdə idi, və bütün bunlar yarızadəganlıq əlaməti kimi insanda etibar  yaradırdı.

“Sizə nə lazımdır? “ – Madam Topel xırıltılı səslə soruşdu.

İonatan ona tərəf  böyrünü çevirib, şalvardakı deşiyi göstərdi və soruşdu: “Bunu düzəldə bilərsiniz?”. Ona elə gəldi ki, sualı kobud tərzdə verib, bununla da adrenalinin ifrazı ilə bağlı ehtirasını göstərib, və daha yumşaq  şəkildə davam etdi: “Bu balaca bir deşikdir, madam, kömək edə bilərsinizmi?”.

Madam Topel nəhəng  gözlərini İonatana dikdi, sonra buddakı deşiyi gördü və ona yaxından baxmaq üçün aşağı əyildi. Bu zaman onun hamar şabalıdı saçları irəli tökülüb, qısa, ağ və dolu boynunu açdı,  qadından ağır, şirin və dumanlandırıcı ətir iyi gəldi, İonatan qeyri-ixtiyari olaraq başını geri çəkdi və baxışlarını qadının başından yayındırdı, dükanın uzaq guşələrinə baxdı;  satış zalı bütövlükdə onun gözü qarşısında idi, - rəflərlə, soyuducularla, kolbasa və pendirli piştaxtalarla, qəlyanaltı düzülmüş lövhələrlə, şüşələr yığılmış piramidalarla, tərəvəz dağları ilə, ora-bura gedən, arabaları itələyən, arxasınca kiçik uşaqları dartıb aparan müştərilərlə, satıçılarla, mal gətirənlərlə, kassirlərlə, -  eşələnən, dözülməz dərəcədə uğuldayan insan kütləsi və onların diqqəti qarşısında dayanmış çırıq şalvarlı İonatan... Beynindən ani fikir keçdi ki, bu kütlə arasında, məsələn, müsyö Vilman, və ya madam Rok, və ya müsyö Redelin özü ola bilər, onlar camaatın gözü qarşısında İonatanın bədəninin müəmmalı yerinin natəmiz  tündsaçlı qadın tərəfindən müayinə edildiyini  görə bilərlər.  İonatanın ürəyi bulandı, çünki məhz indi budunun dərisində madam Topelin sosisə oxşar barmağını hiss etdi, bu barmaq  çırılmış parçanı işarə bayrağı kimi  qaldırıb-endirirdi.

Madam Topel İonatanın budundan ayrıldı, stulun söykənəcəyinə söykəndi, ətirinin hucumu kəsildi, İonatan  başını aşağı salıb gözlərini satış zalının qarışıqlığından çəkərək, dərzinin etimad yaradan böyük eynəyinə baxdı.

“Hə, nə deyirsiz? Nə etmək olar?” – İonatan  ölümcül diaznozunu qadın-həkimdən eşitməli olan xəstə kişinin hiss etdiyi qorxu ilə təkrar soruşdu.

“Problem yoxdu, - madam Topel dedi, - altdan bir yamaq qoymaq lazım gələcək. Və kiçik tikiş xətti bilinəcək. Başqa cür alınmaz”.

“Fərqi yoxdur,  balaca tikiş əhəmiyyətli deyil, kim onu belə yerdə görə bilər ki? – İonatan saatına baxdı, üçə 14 dəqiqə işləyirdi, - demək, siz mənə kömək edə bilərsiniz?”

“Əlbəttə”, - madam Topel cavab verdi və söhbət zamanı burnunun ucuna sürüşmüş eynəyini arxaya itələdi.

“O, təşəkkür edirəm, madam, çox minnətdaram. Siz məni böyük bir narahatlıqdan xilas edirsiniz. İndi daha bir xahişim var... mən tələsirəm... cəmi..., - İonatan saatına baxdı, - cəmi 10 dəqiqə vaxtım var, siz elə indicə tikə bilərsinizmi? Təcili?”

Elə suallar olur ki, özlərində inkar cavabı var, çünki sualı elə verirlər. Və elə xahişlər var ki, onların yerinə yetirilməsinin mümkünsüzlüyünü bir-birinin gözünə baxarkən, anlayırsan. İonatan madam Topelin eynək arxasındakı nəhəng gözlərinə baxıb anladı ki, hər şey mənasızdı, ümidsizdi. O, sualını verməzdən əvvəl də bunu anlamışdı, bunu fiziki şəkildə, saata baxıb, 10 dəqiqə qaldığını görən andan qanında adrenalinin aşağı düşməsindən bilmişdi. Ona elə gəlirdi ki, özü düşür, dərinliyə qərq olur, sanki kövrək buzun üzərindədir və buz suda əriyib yox olur. Axı kim 10 dəqiqə ərzində bu boyda deşiyi tikə bilər? Bu mümkün deyil! Elə əvvəl də mümkün deyildi. Tamamilə. Axı bədəndə tikmək olmazdı. Yamaq qoymaq üçün şalvarı çıxartmaq lazımdır. Özü də ərzaq dükanının ortasında başqa şalvarı hardan götürə bilərdi? Şalvarı çıxarıb, alt paltarında qalmaq? Ağlasığmazdır. Tamamilə ağlasığmazdır.

“İndi?” – madam Topel soruşdu, və İonatan hər şeyin ümidsiz olduğunu anlayaraq, dərin kədər içində  başı ilə təsdiqlədi.

Madam Topel gülümsədi: “Baxın, müsyö, burda gördüyünüz nə varsa, - o, uzunluğu iki metr olan, don, gödəkçə, şalvar və koftalarla dolu paltar dayağını göstərdi, - bütün bunları mən elə indi tikməliyəm. Mən sutkada 10 saat işləyirəm”.

“Bəli, əlbəttə, sizi anlayıram, madam, həqiqətən axmaq sual verdim. Sizcə, deşiyi tikməyə nə qədər vaxt lazımdır?”

Madam Topel tikiş maşınına tərəf çönüb, iynəni qırmızı ətəyə yaxınlaşdırdı və ayaq pedalına basdı. “Əgər bu şalvarı mənə gələn bazar ertəsi gətirsəniz, üç həftə sonra hazır olacaq”.

“Üç həftə sonra?” – İonatan eşitmirmiş kimi, təkrar etdi. “Bəli, üç həftə sonra. Bundan tez olmaz”.

Qadın yenidən maşını işə saldı, iynə uğuldadı, İonatana elə gəldi ki, yox olur. O hələ də yaxından madam Topeli, onun şabalıdı başını, sədəf eynəyini görürdü,  sürətli kök barmağını və qırmızı ətək üzrə tikiş salan iynəni görürdü... arxa planda dükandakı qarışıqlığı görürdü... lakin birdən-birə özünü bu dünyanın bir hissəsi kimi qavramadığını anladı, ona elə gəldi ki, bu dünyadan kənardadır, çevrilmiş durbinlə çox uzaqlardan bura baxır. Səhər olduğu kimi, yenə də başı gicəlləndi, İonatan səndirlədi. Kənara bir addım atdı, çönüb çıxışa tərəf getdi. Məkanda fiziki hərəkət onu dünyaya qaytardı, çevrilmiş durbin effekti yox oldu. Lakin İonatanın içi əsim-əsim əsirdi.

Dəftərxana malları şöbəsində İonatan yapışqanlı lent  aldı, onunla şalvarındakı deşiyi tutdu ki, hər addımda üçkünc parça tikəsi yellənməsin. Sonra iş yerinə qayıtdı.

(ardı var)

Çevirdi: Sima